Superego: de kritische ouder die je hebt geinternaliseerd, het strenge stemmetje in jezelf

Van de week sta ik een keer te laat op. Dat komt zo wel eens voor in de winter, dan laat ik mijn foontje nog even snoozen.
Zo lekker in mijn warme bedje. Eenmaal in de benen heb ik daar natuurlijk spijt van.

Weinig compassie

Shit, nu moet ik rennen. Over tien minuten moet ik weg en ik moet ook nog krabben. Moest je weer zo nodig uitslapen, luilak? Uh? Door de haast sla ik hard met de keukenkastjes. Doe eens normaal, lomperd! Wat maak je weer een herrie! Ik raak van mijn stuk. Ik voel me klein worden, maar ik moet ook opschieten met mijn volwassen taken. In die verwarring veeg ik per ongeluk een beker van het aanrecht die pijnlijk op mijn blote tenen belandt. Kan je nou ook nooit eens uitkijken? Waardeloze stomme trut! Stel je niet aan en schiet op! Ik ga me nu heel ellendig voelen. Hoe kan dit nou toch weer zo gaan? Van tevoren denk ik: Ach, nog even snoozen, dan moet ik straks even haasten. Niks aan de hand, daarna ga ik gewoon beginnen met mijn dag. Maar zo is het helemaal niet! Op zo’n dag begin ik met tien – nul achterstand, dank zij mijn charmante assistent.
Wie is dat, die deze vijandige, scherpe dingen tegen mij zegt? Gelukkig niet mijn partner, niet mijn kind. Daar zou ik ze niet mee laten wegkomen. Degene die ik daar wel mee laat wegkomen staat helaas nog veel dichter bij me. Ik ben het zelf.

Dat stemmetje in jezelf die zo streng is

Ken je hem, die rotzak die vanaf je schouder regelmatig commentaar geeft op wat je doet, denkt en voelt? Dag in, dag uit? En dan niet zulk vriendelijk commentaar, de nuance is meestal ver te zoeken. Ja, ook bij jou. Als je hem kent, ben je waarschijnlijk reflectief ingesteld. Opmerkzaam op wat er bij jou van binnen gebeurt. Want als je dat niet bent, zie je hem gemakkelijk over het hoofd. Deze stem is net zo gewoon als de adertjes in je ogen, die je ook niet meer ziet.
Als je hem niet kent, kan dat twee dingen betekenen. Of hij is er wel, maar je bent je er (nog) niet van bewust. Je gaat je in sommige situaties heel klein of naar voelen, maar je hebt geen idee hoe dat zo is gekomen want er is niet per se iemand in de buurt geweest. De andere mogelijkheid is dat de rotzak op jouw schouder zich naar buiten richt.
Dan beoordeel je de hele dag ándere mensen op hun doen, laten en voelen. Een mix van deze twee dingen komt ook veel voor.
Dat je streng en onvriendelijk bent naar jezelf en óók naar anderen. Je hebt er een sterk oordeel over dat je zo sterk oordeelt. Yes! denkt de rotzak. Schuldgevoel verzekerd!

Wie ís dat, die rotzak? En wat doet hij daar op je schouder? Als je mijn blogs al langer volgt, weet je het inmiddels: alles heeft een functie.
Ieder verschijnsel. Ieder gedrag. Ieder gevoel. Niets is voor niets.

Superego: de kritische ouder in jou

Deze stem is Superego, ofwel de geïnternaliseerde kritische ouder, ofwel de innerlijke criticus. Het is een deel van jou. Als je goed gaat luisteren naar de boodschappen die Superego geeft, dan valt het op dat ze lijken op de boodschappen die je als kind gehoord hebt. Ze zijn een mix van wat je van je ouders begrepen hebt in je jongste jaren.
Het zijn expliciete geboden en verboden; oneliners die je vertellen hoe je je wel of niet dient te gedragen. De functie van zo’n bewaker op je schouder is niet zo moeilijk te begrijpen. Hij helpt je om je zo te gedragen als je geleerd hebt van je ouders. Die waren volwassen, hadden het overzicht en wensten in verreweg de meeste gevallen dat je zou slagen in het leven, dus daarvoor waren hun boodschappen bedoeld.

Maar waarom komt het dan zo rot uit de bek van Superego? Zo ongenuanceerd, zo vijandig soms zelfs? Dat heeft alles te maken met de situatie waarin jij als kind verkeerde.
In een neutrale situatie geldt dat al, dus ook als er geen psychische problemen in het spel waren. Je ouders waren groot en alwetend, jij was klein en afhankelijk.
Daarom ervaar je die rotzak op je schouder tot op de dag van vandaag als groot en machtig. Je was een klein kind met nog weinig vocabulaire.
Je ouders gebruikten eenvoudige opdrachten en oneliners. De duidelijkste daarvan, de oneliners die je het meest raakten, bleven je bij.
Iedere ouder heeft wel eens een mindere dag. Grote kans dat juist die je bijgebleven is.

Dan ben jij daarbij nog KOPP (kind van ouders met psychische problemen). In welke positie verkeerden jouw ouders in de meest gevoelige periode, jouw eerste vier jaren? Depressief, manisch, psychotisch, gestrest vanwege een partner met psychische problemen? Welke boodschappen hebben zij vanuit hun uitzonderlijke positie meegegeven toen jij één, twee jaar oud was? Vaak gehoord: Wat jij voelt, doet er niet toe. Verdwijn uit mijn ogen, voor jou is geen ruimte. Wees onzichtbaar. Maak geen geluid. Loop me niet in de weg. Zorg dat ik geen last van je heb. Schiet op.
Wat later (drie à vier jaar oud) ontstane ge- en verboden kunnen zijn: Stel je niet aan, met jou is niks aan de hand. Zorg voor je moeder / vader / broertjes en zusjes. Jij bent verantwoordelijk voor het gezin. Jij moet sterk zijn. Jij mag niet falen. De buitenwereld is gevaarlijk. Verstop je, de kinderbescherming komt je weghalen. 

Hij is jouw verantwoordelijkheid, niet meer die van je ouder(s)

De stem van Superego dateert van lang geleden en zolang je de dialoog niet met hem aangaat, blijft hij zo ongenuanceerd als jij hem ooit begrepen hebt.
Let wel, zoals jij het begrepen hebt is niet per se hetzelfde als wat je ouders ooit werkelijk tegen je zeiden. Het is wat je begrepen hebt met je kinderlijke vermogens en gevoelens van toen, mogelijk in een zeer beladen situatie. In de stress, the heat of the moment. Logisch dat alle nuance verloren gegaan is.
De stem van Superego is van jou. Jij bent nu volwassen, jij draagt hem met je mee, jij hebt er invloed op, althans als je leert om met hem om te gaan.
Hij is jouw verantwoordelijkheid, niet meer die van je ouder(s). Vroeger wel. Nu niet meer.

Mijn superego is als de dood dat ik ergens te laat kom. Dan verlies ik mijn gezicht en zal ik niet slagen in het leven. Lawaai maken (met de keukenkastjes) is heel gevaarlijk, dan ben ik veel te nadrukkelijk aanwezig. En als ik pijn voel, is daar geen tijd en ruimte voor. Andere dingen gaan voor. Op tijd komen, in dit geval. Als ik deze boodschappen plaats in de context van de dreumes die ik ooit was, kan ik mededogen voelen met alle betrokkenen. Ook met degenen die door Superego vertegenwoordigd worden en dus, in het hier en nu, met Superego zelf. En als mijn superego zich gehoord voelt, gaat hij zich ineens veel beleefder gedragen. Heb ik ineens een charmante assistent op mijn schouder. Poeh, da’s ook wel even wennen hoor. Gelukkig gaat hij regelmatig weer in de fout. Dan zeg ik gerustgesteld: hèhè, zo ken ik je weer.

Wil je meer weten over deze stemmetjes in jezelf en wil je erover sparren? neem contact op met ervaringsdeskundige én KOPP-coach Kassandra Goddijn

Geen idee of je KOPP issues hebt of KOPP bent? Mail ons op info@itsjusttherapy.com of  boek een intake consult en wij gidsen je. 

Lees hier nog een interessant stuk over hoe je omgaat met een ouder met psychische problemen en wat voor invloed het kan hebben op jou als Kopp-kind.