Hoe heel je fysieke & geestelijke ‘pijn’ in je leven?

Lichamelijk heel maken van 'beschadigingen' in je leven

Op fysiek niveau gaat het om een onbewuste blokkade in het lichaam. We weten vaak niet precies waardoor het komt of zelfs dát er iets niet gevoeld wordt, maar het ideaal is: het hele lichaam mag gevoeld worden en goed doorstromen. Zo niet, dan is er wat werk te doen. Sommige pijnen komen echter misschien niet door een eerdere gebeurtenis of een overtuiging. De scheefstand in je rug, de handicap, het gebroken been, de wond van een ongeluk… Het voert wat te ver om alle lichamelijke ongemakken in dit kader te zien. Toch zijn er mensen die niet alleen holistisch naar lichaam en geest kijken, maar zelfs de samenhang zien in het hele universum en alle gebeurtenissen die erin plaatsvinden. Zelfs kanker en allerlei aangeboren ziektes zien zij op een ongrijpbare manier toch als het resultaat van onszelf, als iets dat we over onszelf hebben afgeroepen. Dit is een vrij radicaal standpunt en voor hier niet noodzakelijk om verder te bespreken.

We kunnen naar de duidelijke blinde plekken in ons lijf toe ademen, mediteren, en zorgen dat ons lichaamsbewustzijn, oftewel onze sensomotorische cortex, zich kan relateren aan dit stukje lichaam. Er zijn zachte methodes (millimeter voor millimeter terrein winnen door meditatie) en er zijn hardere methodes (bijvoorbeeld door erin te duwen tijdens een ademsessie) om met je bewustzijn toch op die plek te komen. Op het moment dat je daar bent wordt de pijn gevoeld die daar te voelen is. Soms kan dit heftige reacties opwekken: een gevoel van angst, flitsen van herinneringen, tintelingen, het gevoel dat de wereld draait, de energie stroomt, je kunt hyperbewust of juist in een minder bewuste staat raken. Vele variaties zijn mogelijk en het zal van je persoonlijke lef en discipline-drempel afhangen op welke manier je het beste in dat donkere, onderbelichte deel van je lichaam licht wil gaan schijnen.

Het biologische gevolg spreekt wel voor zich: zodra een deel van het lichaam niet meer onbewust krampachtig spanning vasthoudt, kunnen de natuurlijke af- en aanvoer van zuurstof en voedingsstoffen, en de afvoer van gifstoffen door het bloed op dat microscopische niveau weer beter functioneren. De cellen, onze materiële bouwstenen, worden weer fitter.

Voorbeelden van geestelijk heel maken van 'beschadigingen' in je leven

Bij de mentale benadering om de wonden in het lichaam/geest-systeem te helen, zullen we ons bewust moeten zijn welke negatieve overtuigingen onze belevingswereld kleuren. En soms ook welke gebeurtenissen hieraan ten grondslag liggen. Bij diverse psychotherapieën wordt er op dit niveau ingestoken.

Zo gaat narratieve therapie erover om het negatieve verhaal (‘ik ben een klootzak en ik heb geen controle over mezelf’) te her-schrijven tot iets constructievers. Met verschillende vragen ondersteunt de therapeut de persoon om dit nieuwe positieve verhaal te verankeren in het nieuwe wereldbeeld, de bril. Als die persoon gelooft dat hij wél controle heeft en wél goedaardig is, dan is het minder waarschijnlijk dat hij weer in zijn valkuil stapt van bijvoorbeeld het slaan van zijn vrouw.

Een verhaal gaat heel diep. Het is de identiteit, het ego, het verhaal van een persoon hoe hij denkt dat de wereld inclusief hij/zijzelf in elkaar zit. Zo kan het voorkomen dat iemand met bijvoorbeeld een laag zelfbeeld (‘ik ben waardeloos’) die iets positiefs moet verzinnen of opnoemen van zichzelf, letterlijk misselijk wordt. Het is zo onwennig dat het leugenachtig voelt, alsof de wereld niet meer klopt.

Een andere benadering is een traumagerichte therapie, zoals EMDR of exposure therapie. Hierin wordt de herinnering aan de gebeurtenis, die als trauma wordt gezien en post traumatische stress veroorzaakt, expres weer opgeroepen. Normaal gesproken loopt de geest, de persoon zelf, het liefst in een grote boog om die herinnering heen, omdat het te erg is om eraan te denken. Je hebt geen zin in de bijbehorende emoties. En bij een trauma zit juist een heftige emotie direct aan de herinnering verbonden, net zo onmiddellijk als bij een Pavlov-reactie (een hondje dat zo geconditioneerd is dat het gaat kwijlen bij een belletje, omdat het denkt dat bij ieder belletje koekjes zullen komen). 

Bij EMDR werkt het zo, dat tijdens het opnieuw beleven van de gebeurtenis een andere mentale handeling moet worden gedaan, zoals het luisteren naar piepjes of het kijken naar een bewegende vinger. Op die manier heeft de geest ook wat anders te doen en kan de herinnering opgehaald worden zonder dat alle aandacht ernaartoe gaat. Ook schijnt het stimuleren van de hersenen bilateraal (dus twee hersenhelften), door de links-rechts beweging van de vingers of de piepjes mee te werken voor het verwerken van informatie. Dit is vergelijkbaar met de laatste fase van een slaapcyclus, de REM-slaap, waarin de ogen heen en weer bewegen achter de oogleden. Door het toch aangaan van de herinnering en de bijbehorende gedachtes en emoties valt de spanning eraf. Zienderogen verdwijnt de kracht van de herinnering. ‘Het is net alsof ik nu naar een saaie film kijk.’ ‘Het wordt steeds vager, alsof het niet mijn eigen leven was.’ ‘Het wordt nu een hologram, ik kan erdoorheen kijken.’

Na deze exposure verwordt de herinnering tot een ‘gewone’ herinnering en mag hij samen met alle andere verwerkte herinneringen in de kast. Er zit geen angst meer aan verbonden op een Pavloviaanse manier. De druk is ervan af, alsof er een aderlating heeft plaatsgevonden.

En om het verband met het lichaam nog maar eens aan te geven: bij deze verwerking zijn er niet zelden ook lichamelijke verschijnselen, zoals pijn of druk op bepaalde plaatsen, juist minder druk, tintelingen of het voelen van energie door het lichaam. 

Hoe vervang je negatieve overtuigingen door positieve?

Een negatieve overtuiging is bijvoorbeeld ‘ik ben waardeloos’. Dit is een diepe, die lijkt op ‘niet goed genoeg’ en die velen dwarszit, ondanks allerlei prestaties, ambitie, succes en een dagelijkse grote glimlach naar de buitenwereld.

Toch zit die overtuiging er en kost die behoorlijk wat moeite, omdat je stiekem geteisterd wordt door onzekere gedachten en je bevestigingen van deze overtuiging overal om je heen bevestigd ziet of vreest te zullen zien in de toekomst. Je projecteert het, je verwacht het.

Wat je vanzelf al probeert is steeds jezelf te bewijzen dat je niet waardeloos bent. Je hele leven is erop gericht om dit aan te tonen. ‘Kijk maar, ik heb iets bereikt, zie je wel, nu ben ik iets waard!’ Gek genoeg lijkt dit een bodemloze put. Want hoeveel je ook bereikt, je zult dit karrespoor van de waardeloosheid niet wegtoveren.

Sommige mensen zingen mantra’s of luisteren naar affirmaties, om zichzelf de positieve overtuiging (‘ik ben waardevol’) aan te praten. Zoals gezegd is ook de narratieve therapie hierop gericht: het oude verhaal vervangen voor een nieuw positief en constructief zelfbeeld.

De vraag is echter of dit wel diep genoeg gaat. Op neurologisch gebied, bestaat de ‘waardeloosheid’ als een mogelijk karrespoor om in te glijden. Een gedachte om te denken. En omdat die gedachte waar is, zodra hij gedacht wordt, blijft hij waar- zolang hij in potentie aanwezig is in de geest, ook als er geprobeerd wordt om iets anders óók te denken. Het blijft een gevecht.

Zo denkt ook Bentinho Massaro, een hedendaagse satsang-gever. Juist omdat die gedachte, de negatieve overtuiging op een bepaalde manier, in zijn eigen dimensie, net zo waar is als al het andere. Zodra die gedachte in je geest bestaat, is zijn devies: admit your defeat. Geef je verlies toe. Geef toe dat het wáár is: ‘Ik ben waardeloos.’ Pfoe, dat lucht op, dan hoef ik ook niet meer zo hard te rennen om te bewijzen dat het niet waar is. Hoe erg is het eigenlijk? Ik hoef niet meer de bal hoog te houden. Iedereen is waardeloos, op een bepaalde manier. Het is waar.

Uiteindelijk kun je alleen bij echte acceptatie de gedachte loslaten. Niet door krampachtig te vervangen door iets positiefs, maar doordat je juist hebt toegelaten hoe het is om het echt te voelen: ‘ik ben waardeloos’. Als je er ín zit, is er geen aantrekkingskracht meer. Als je midden ín de aarde zou zitten, zou je ook niet de zwaartekracht voelen die je op de oppervlakte van de aarde voelt.

Ook in EMDR sessies gaat de persoon met het trauma heel duidelijk ín het gevoel van tijdens de traumatische gebeurtenis en denkt/voelt heel sterk de kern van waaruit de cognitie ‘ik ben waardeloos’ ooit is ontstaan. Het idee ‘ik ben waardeloos’ wordt dus gevoeld en geaccepteerd.

Als je ooit verkracht bent geweest, ga je bij EMDR in op het ergste wat je binnen die gebeurtenis is overkomen, dat er misbruik van je is gemaakt op je meest intieme plek. Het mag geaccepteerd worden. Het gevoel mag nog eens beleefd worden om het juist te accepteren.

Hierna kan er begonnen worden met het vervangen van de negatieve cognitie door een positieve. Maar vaak is het al niet meer nodig. De persoon zegt: ‘Ik hoef mezelf niet meer aan te praten dat ik waardevol ben. Dat voelt als een poging mezelf iets wijs te maken, maar het is geen issue meer.’ Waardeloos of waardevol zijn twee tegengestelde zijden van een dualiteit. Zodra ‘waardeloos’ niet meer de aandacht trekt, hoeft waardevol ook niet meer bewezen te worden. Er hoeft niets gecompenseerd te worden. Je bent. Dat is al genoeg.

‘Admitting defeat to your negative belief in unworthiness, by saying to it that it is absolutely correct and true that you are unworthy, and that it will always be so… that there is no way to win from this belief from within this belief, is the same as realizing that it is absolutely untrue, and always has been untrue that you are unworthy.’
Bentinho Massaro

Maar is er geen risico dat je juist het negatieve gaat geloven en dat je een nieuw verhaal maakt, waarin je gaat leven met de juist een bevestigde waardeloosheids-bril?

Nee, door te duiken in dit geloof ‘ik ben waardeloos’, van binnenuit, zie je in dat het slechts een geloof is. Het is net zo goed waar als een illusie. Het zijn gedachtes, cognities, ze hebben geen onafhankelijk bestaan, ze zijn er zolang jij ze denkt, eraan hecht. Op dit niveau spreekt ook Byron Katie.  ‘We lijden zodra we een gedachte geloven.’  Zij weekt met haar zelfhulp-werkblad de gedachte los uit het hoofd van de persoon en laat diegene er van alle kanten naar kijken. Zo wordt langzaam (of plotsklaps) duidelijk dat het ‘slechts een gedachte is’, waarbij je zelf kunt kiezen om erin te geloven. De gedachte heeft alleen kracht als jij hem zelf steeds bevestigt door hem daadwerkelijk te denken.

Op een paradoxale manier geef je door het dus in Bentinho’s woorden ‘toe te geven’ toch géén bevestiging. Je gaat er uiteindelijk niet permanent in geloven.

Het is net als de vrees voor het koude water. Iedere keer als je eventjes aan je trauma denkt, de negatieve gedachte denkt, voel je de emoties een paar minuten, die als angst-hormonen door je bloedbaan gieren. Iedere keer opnieuw, net alsof je steeds met je teen in dat koude water dompelt en dan weer schrikt van de kou. Maar wat gebeurt er als je één keer midden in dat koude water plonst? Dan ben je nat en de schrik is voorbij. Je ziet de wereld van de andere kant, je vrees weerhoudt je niet meer en je ziet dat er vanuit het water bezien niets meer is om bang voor te zijn.

Zowel met het lichaam als geestelijk zou je kunnen zeggen dat je ‘admit your defeat’ doet. Het ín de pijn gaan in het lichaam, ín de spanning aanwezig zijn met de aandacht, lijkt verdomd veel op het ín een gedachte of een gevoel gaan zitten. Ook lichamelijk lijkt het vaak zo te werken dat de grootste pijn de weerstand tegen de pijn is. Zodra je in de pijn gaat zitten en analyseren wat je nu precies voelt, blijkt het te bestaan uit eigenschappen, warm, hard, steken, druk, maar niets om bang voor te zijn. Van binnenuit met aandacht gevoeld, wordt pijn soms een hologram, een illusoir iets, net zoals een gedachte dat in wezen is, en niet zelden lost de pijn dan op.

De wonderlijke werkelijkheid waar we in bewegen, waar we zelf uit bestaan, kunnen we niet zo eenvoudig de vinger op leggen. Maar terwijl we leven en onze zaakjes op orde proberen te houden, kunnen we de kansen grijpen om de aandacht naar binnen te richten en onze lichaam en onze geest te beleven. Zo ontstaan momenten van bewustzijn, die als rode draad genomen, meer en meer gestalte krijgen. Dit bewustzijn kent de urgentie om dit lichaam/geest-systeem zo gezond mogelijk te laten leven. En het is dit bewustzijn dat zich voorneemt dat de blinde vlekken in het lichaam, de donkere plekken in de geest, de focus zijn waar het licht nog op mag schijnen.  

Sabine Wassenberg

Lees ook de blog van Sabine over hoe oude pijnen zich zowel in onze geest als in ons lichaam bevinden of maak een afspraak of bekijk haar profiel Sabine Wassenberg: filosoof, schrijfster en EMDR-therapeut.

Bekijk hier onze andere therapeuten die je kunnen bijstaan met EMDR