Kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP): herstel vanuit eigen kracht

Eén van de grootste misvattingen over psychiatrie van deze tijd is dat mensen óf psychisch ziek zijn, óf psychisch gezond. Over het hoe en waarom van deze misvatting kan ik een lang verhaal schrijven, waarin dan elementen als simplificatie, angst en perverse prikkels in de geldstromen van de psychiatrie aan de orde zouden komen. Maar anderen hebben dit al eens uitgelegd. In dat kader verwijs ik iedereen die interesse heeft in het onderwerp naar De Nieuwe ggz, een stroming die ik met hart en ziel ondersteun. Al verwacht de scepticus misschien oude wijn in nieuwe zakken bij het lezen van die naam, dat is niet het geval!

Eén van de pijlers in die Nieuwe ggz is het afstappen van het hokjesmodel DSM. Met behulp van deze dikke pil worden de diagnoses gedaan door de psychiater. Genoeg vinkjes hier en weinig vinkjes daar: oké, jij hebt een persoonlijkheidsstoornis / depressie / whatever. Hoppa, en je bent patiënt. De psychiater hoeft je niet eens zelf gezien te hebben. Men maakt gebruik van een classificeringssysteem met niet-met-elkaar-in-verband-staande ziektebeelden, alsof deze veroorzaakt zouden zijn door iets absoluuts, zoals een virus of een aangeboren afwijking. Of een kenmerk in de hersenen. Decennia lang wetenschappelijk onderzoek heeft echter niet het minste bewijs (!) in die richting opgeleverd.

Meer weten over KOPP of zoek je begeleiding, neem contact op met ervaringsdeskundig én KOPP-coach Kassandra

Als ervaringsdeskundigen, die in De Nieuwe ggz trouwens bij uitstek een rol krijgen, weten wij KOPP (kinderen van ouders met psychologische problemen) wel beter. Ja, dat lees je goed. Beter dan de professionals in de psychiatrie. Ik wel, en jij waarschijnlijk ook. Zelf zijn we er namelijk vaak in persoon het bewijs van dat psychische gezondheid een spectrum is waarin je je kunt bewegen. Ik ben als jongvolwassene depressief en angstig geweest en heb veel gedissocieerd. In tijden van stress of wanneer ik niet goed voor mezelf zorg, komen die klachten gewoon weer terug. Maar de psychische klachten die wij als KOPP ondervinden, zijn vaak zo duidelijk het gevolg van onze achtergrond dat wij minder geneigd zijn om te geloven dat we ‘dus’ psychisch ziek zijn. Wij geloven gelukkig vaak in ons vermogen om te herstellen, en terecht!

De heersende opvatting is anders. Ziek is ziek en gezond is gezond. En er is – om het ingewikkeld te maken – een fase in het KOPP-proces waarin veel KOPP’ers zich hartstochtelijk bij deze opvatting aansluiten. In die fase kan het helpend zijn om je af te zetten tegen je ouder en diens ‘ziekte’. Daar is die vermeende tegenstelling tussen psychisch gezond en psychisch ziek een poosje je houvast: mijn ouder is ziek, die kan niet beter worden, maar ik ben niet ziek, ik kan wél beter worden. Dit is een belangrijke fase die veel eigen kracht kan opleveren. Eigen kracht die vervolgens tot herstel kan leiden. Je ouder zien als ‘ziek’ helpt soms ook om de noodzakelijke rouw te nemen. Hij of zij had er immers geen invloed op, het wás zo. Je kunt je leven niet herschrijven. Met rouwen om wat er niet was, ondersteun je je herstel.

Maar psychische ziekte ís niet zo absoluut. Nee, denk nou niet dat ik hier zit te beweren dat onze ouders niet ziek waren. Dat waren ze vaak wel. Mijn moeder (diagnose schizofrenie) had in haar tijd geen enkel perspectief op herstel. Wist zij veel dat ze tot op zekere hoogte met haar kwetsbaarheid kon leren leven? Zij had niets in te brengen, werd alleen volgestopt met medicijnen. De meesten patiënten namen hun diagnose voor een vonnis aan en werden vervolgens vermalen in de molen van de ggz, die hen maar al te vaak niet beter maakte. En dat was niet omdat de hulpverleners niet deugden! Nou ja, soms misschien.

Aan de andere kant zijn daar de ouders zonder diagnose, van wiens gedrag de kinderen wel degelijk schade hebben opgelopen. Geen diagnose, dus niet ziek? Dat is pijnlijk als je al je hele leven worstelt met de gevolgen ervan. Dat je je afvraagt of je wel KOPP bent omdat je ouder geen diagnose had. Zelfs ik (en mijn moeder had dus wél een diagnose) heb me vroeger vaak afgevraagd of het wel erg genoeg was wat ik heb meegemaakt, erg genoeg om uit te reiken voor hulp. Ik kom deze twijfel vaak tegen bij KOPP’ers, vooral als er geen diagnose is.

Dan hebben we onze eigen problematiek. Sommige KOPP’ers ontwikkelen ernstige psychiatrische klachten. Ik ben als twintiger behoorlijk ‘ziek’ geweest. En nu ik diezelfde klachten meestal kan voorkomen, ben ik ineens ‘psychisch gezond’. Maar waar ligt de grens tussen ziek en niet ziek? Bij dat ene vinkje meer of minder? Als ik de DSM-5 een nacht onder mijn kussen leg, raast er ’s ochtends een tsunami aan diagnoses uit. Ja, bij jou ook. En toch ben ik niet ziek.

Het antwoord is dat psychische gezondheid een spectrum is. Oké, ik doe er voor de inzichtelijkheid één dimensie af: je kunt psychische gezondheid zien als een lijn, van 100% psychisch gezond naar 100% psychisch ziek. Iedereen zit ergens daar tussenin en kan ook bewegen op die lijn. Er zijn genoeg herstelverhalen van mensen die ooit gediagnostiseerd zijn met een ernstige psychiatrische aandoening die dat ondersteunen. Als je KOPP bent, ken je het spectrum tussen psychisch gezond en psychisch ziek bij uitstek. Je hebt je ouder erin zien bewegen en je beweegt je er zelf ook in, zij het meestal een stukje verder aan de gezonde kant.

Mijn moeder heeft de kans om te herstellen niet gehad. KOPP’ers lijden onder de gevolgen van het (tijdelijk) disfunctioneren van hun ouder(s) en moeten – zeker als ze hun eigenheid niet hebben kunnen ontwikkelen – vaak een poosje woedend zijn. Daar is niks mis mee.
Ik moest zelf na die fase constateren dat niet alleen mijn ouders, maar ook ik én mijn kind psychisch kwetsbaar zijn. Pas als je je kwetsbaarheid accepteert, zul je openstaan om te werken aan weerbaarheid en zo zijn mijn kind en ik een stuk weerbaarder dan mijn moeder was.

Nu ik haar weer kan gaan zien als mens, is het mooie dat ik begin te waarderen hoe ik in sommige opzichten op mijn moeder lijk. Ze is al jaren dood, ik heb haar nooit gekend als mens, enkel als ziekte. Nu kom ik haar af en toe tegen in de spiegel en denk ik: jij was net zo eigenwijs.

Meer weten? http://www.denieuweggz.nl

Wil je meer weten over KOPP en zoek je begeleiding, neem contact op met ervaringsdeskundige én KOPP-coach Kassandra Goddijn

Geen idee of je KOPP issues hebt of KOPP bent? Mail ons op info@itsjusttherapy.com of  boek een intake consult en wij gidsen je. 

Lees hier nog een interessant stuk over hoe je omgaat met een ouder met psychische problemen en wat voor invloed het kan hebben op jou als Kopp-kind.