Wat maakt lichaamsgerichte therapie zo effectief
- Geschreven door Gaby Jurczyk
- laatst bewerkt May 5, 2022
Lichaamstherapie en de verwerking van trauma.
In feite is trauma een wond, die littekenweefsel vormt. Trauma komt op wanneer de normale verwerking (verdediging) niet meer helpt, en handelen niet meer lijkt te baten. De consequentie ervan is minder flexibiliteit en daardoor meer kans op een traumatische reactie, zoals bijvoorbeeld hyperactiviteit, het opnieuw beleven van de traumatische ervaring, dissociatie, verdringing, angstreacties en vervlakking, vertekende beleving van de werkelijkheid en veranderd toekomstbesef.
Ook zijn een acute of posttraumatische stressstoornis mogelijk. De getraumatiseerde persoon ervaart een beschadigd zelfbeeld, bepaald door de aard van de traumatische gebeurtenis en dat beïnvloed de weerbaarheid van de persoon, de steun van de sociale omgeving en het handelen van de gemeenschap.
Denk bij trauma niet alleen aan dramatisch geweld of vreselijke ongelukken. Ook valpartijen, ernstige ziektes, het verlies van dierbaren, medische behandelingen en ziekenhuisopnames zijn dikwijls veel traumatischer dan we denken. Ook moeilijke bevallingen een bron van trauma, en zelfs stress die een foetus heeft ondergaan in de baarmoeder. En dat zijn dan nog de meest opzienbarende. Er zijn ook sluipende vormen van trauma. Veel ouders geven onbedoeld hun eigen psychische wonden door aan hun kinderen. En zelfs al zijn je ouders emotioneel kerngezond, zorgzaam en liefdevol, dan nog zijn er niet altijd bij als er iets ergs gebeurt, als je moederziel alleen met een bedreiging geconfronteerd wordt.
Wat maakt lichaamsgerichte therapie bij trauma’s zo effectief?
Trauma’s zitten in je lichaam. En met de juiste begeleiding beweeg je ze er weer uit. Lichaamsgericht werken betekent: ervaren in je lichaam. De energie die door een heftige gebeurtenis of langdurige stress gestagneerd is geraakt en ons blokkeert kan voor meer en meer klachten zorgen. Door de energie weer in beweging te krijgen, kunnen de klachten verdwijnen. Het trauma beweegt het lichaam uit door trillen, schudden, sidderen en/of rillen.
Als we in gevaar zijn, komen de drie overlevingsstrategieën op gang en we kunnen vechten, vluchten of verstijven van schrik (fight flight or freeze). Welke optie je ‘kiest’ gebeurt volautomatisch en onbewust; het is al gebeurd voordat je erover nadenkt. Vooral als je verstijft van schrik, of als je gedwongen door de omstandigheden jezelf doodstil moet houden op een levensbedreigend moment, is de kans op een langdurig trauma groot, zegt Levine. Je lichaam wil namelijk een natuurlijke reactie vertonen en de energie van de schrik ontladen met beweging, bijvoorbeeld door te schudden of te trillen. Dat is wat wilde dieren doen, als ze geschrokken zijn of ternauwernood aan de dood ontsnapt.
Zonder ontlading van deze energie ontstaan er vroeg of laat symptomen, zoals bijvoorbeeld nachtmerries, woedeaanvallen, gevoelloosheid, apathie, verlies van levenslust: PTSS.
Terwijl vechten of vluchten is actieve vormen van overleven zijn, veroorzaakt bevriezen een ingewikkelder soort trauma. Dat wordt nog niet echt goed herkend. Tekort aan energie, afwezigheid van emoties, gevoelloosheid in het lichaam, gebrek aan vermogen om te reageren op andere mensen en situaties – dat zijn allemaal symptomen van verstijven.”
Het is onze neocortex, die extra hersenkwab die wij door de evolutie hebben meegekregen, waardoor wij dikwijls onze eigen trauma’s vastmetselen. “Je kunt daarmee bijvoorbeeld beseffen dat je snel naar huis moet omdat je het gas niet hebt uitgedraaid, dan ben je blij met je neocortex. Maar is het ook dankzij diezelfde neocortex dat je kunt zeggen: ‘Mijn vader sloeg me altijd, maar hij bedoelde het vast niet zo kwaad’ – en dan schakel je jezelf en je eigen emoties uit. Je kunt ook gebeurtenissen verdringen. Soms vertellen mensen me dat ze geen trauma’s kennen, en in de loop van het gesprek herinneren ze zich dat hun ouders ineens gingen scheiden, of dat ze een auto-ongeluk hadden.”
De Tijger ontwaakt
In De tijger ontwaakt vertelt Peter Levine dat je bij een kudde herten haarfijn kunt waarnemen hoe zij van elke schrik herstellen: lange trillingen gaan over hun lijf, tot het innerlijk evenwicht weer hersteld is. Waarom kunnen mensen dat niet?
“Het probleem is,” zegt hij, “dat wij bang worden voor precies die fysieke ervaringen die ons terug zouden brengen in het evenwicht. Trillen, rillen, prikkelende gevoelens in ledematen, warmte en koudesensaties… Als je getraumatiseerd bent, ervaar je alle veranderingen als potentieel bedreigend. Wat we nodig hebben, is in contact komen met die lichamelijke sensaties, maar heel gedoseerd, telkens een beetje. Want als we al die energie tegelijkertijd loslaten, raken we makkelijk overweldigd. Dan slaan we weer dicht. Het zenuwstelsel kan het verschil niet zien tussen een traumatiserende gebeurtenis en chaotische ervaringen bij het herbeleven, dus als we daardoor overweldigd worden, kunnen we opnieuw getraumatiseerd worden.”
Dat doseren noemt hij ‘titreren’, een term uit de fysica, waarbij een vermenging van twee potentieel explosieve vloeistoffen beetje voor beetje plaatsvindt. Dat is waarom therapeute Koopmans mij liet pendelen met mijn aandacht tussen het prettige gevoel in mijn lijf en de plaat van spanning in mijn schouders.
Unfinished business’ noemt Levine de diepere oorzaak van trauma: gevoelens die nooit zijn gevoeld, lichamelijke impulsen die verhinderd zijn, gebaren die niet afgemaakt konden worden. “Er worden allerlei emoties opgewekt zoals verdriet, verlies, woede, die mensen jarenlang, tientallen jaren soms, hebben vastgehouden. Als we er niet mee kunnen omgaan, of als we ze niet mogen voelen, duwen we ze weg. Maar wat je weerstaat, blijft bestaan en die gevoelens duwen terug. En wij duwen nog harder. En uiteindelijk denk je: o God, als ik dit zou voelen, zou ik kapot gaan. Maar het is alleen je reactie tegen die emotie die het probleem veroorzaakt. Bij een trauma is er geen eind aan het verhaal.”
Een trauma helen betekent volgens hem dat de gevoelens uit het verleden terugkeren naar het verleden. “De cliënt kan een nieuwe toekomst voor zich zien, die anders is.”
Dan kun je je bijvoorbeeld voorstellen dat je met rechte rug en opgeheven hoofd door de wereld gaat, in plaats van gebukt onder een plaat van spanning. En dan merk je dat je ineens je hoofd een stuk verder naar links en rechts kunt draaien.
Bewegingloosheid is een sleutelbegrip in lichaamsgerichte therapie. Bevriezing is onvrijwillige immobiliteit, en om helemaal uit een trauma te komen, moet de angst losgekoppeld worden van het bewegingloos zijn. “Als een dier verstijft, kan het daarna weer bewegen en is er geen angst gecreëerd,” zegt Levine. “Maar als wij verstijven, worden we bang. Daarom gaan we ons ertegen verzetten en dat leidt juist tot herhaling van het trauma.”
De capaciteit om getuige te worden, terwijl je je dieper verbindt met wat er in je lichaam gebeurt wordt vrijwillige bewegingloosheid. “Dus vroeg of laat komen je trauma’s naar boven, als je serieus aan de slag gaat met jezelf. Dan kun je dissociëren en ervan af bewegen, of je laten overweldigen. Maar als je in een veilige omgeving kunt experimenteren met bewegingloosheid, kom je er makkelijker doorheen en keer je probleemloos terug naar je normale staat.”