Somatic experiencing, wat is somatic experiencing

Saskia Beugel

6 februari 2022

SE is een wetenschappelijk onderbouwde therapie waarbij het lichaam zichzelf herstelt van overweldigende ervaringen uit het verre- of recente verleden. Een ander woord voor een overweldigende ervaring is trauma. Een trauma is een gebeurtenis die destijds te onverwacht, te snel en te intens was om er op dat moment – vanuit het lichaam gezien – adequaat op te kunnen reageren. Ons lichaam raakte overweldigd en kon zich niet verdedigen op een manier zoals moeder natuur het bedoeld had, door te vechten of te vluchten.

Wij vergeten gebeurtenissen, maar het lichaam niet

We zijn geneigd om deze gebeurtenissen te vergeten, maar ons lichaam kan ze niet vergeten en heeft er qua zenuwstelsel iedere dag last van. Voor sommige mensen is een overweldigende ervaring 'de druppel die de emmer doet overlopen' en zij krijgen daarna fysieke en/of emotionele klachten. Ook mensen die geen fysieke klachten hebben en wel een overweldigende ervaring hebben meegemaakt (bijvoorbeeld een operatie in een ziekenhuis of een ongeluk) leveren in qua veerkracht. Omdat we niet gewend zijn om ons zenuwstelsel – qua functioneren – te beoordelen, nemen we de verminderde veerkracht, het teveel of tekort aan energie, de onrust of de emotionele instabiliteit voor lief. We wennen aan dit verminderd niveau van biologisch functioneren en wijten het aan ouderdom, stress of iets anders. We zijn immers niet geschoold om de link te leggen tussen de klacht of het symptoom en de overweldigende ervaring in het verleden. Veel huisartsen leggen deze link ook niet en verwijzen de cliënt naar uitgebreid onderzoek (scans ed.), waarna veelal een medicatie volgt.

De grondleggers van somatic experiencing

Dr Peter Levine en prof Stephen Porges (beiden neurobiologen) hebben rond 1970 naar de dierenwereld gekeken en realiseerde zich dat meeste dieren geen trauma's oplopen omdat anders de soort uitsterft. Zij hebben ontdekt dat dieren – als ze aangevallen worden – aanvallen, vluchten of voor dood gaan liggen. Dode dieren worden vaak niet direct opgegeten, het lichaam van het dier verstijft en dit is een overlevingsstrategie. Als het dier dat aanvalt (de jager) daarna zijn prooi even met rust laat, dan kan de antilope nog weg. Peter Levine zag dat de antilope na de vlucht of verstijving – als de jager weg was – over zijn hele lijf begon te trillen en toen pas weer normaal wegrende.

Wij mensen hebben dit mechanisme ook maar we komen vaak niet uit de verstijving omdat we de terugveerreactie niet toelaten omdat de omstandigheden er bijvoorbeeld niet voor zijn. Denk dan eens aan een ambulancebroeder die even bij je blijft en je vertelt wat er met je gebeurt is zodat je je kunt oriënteren. Het gevolg kan zijn dat we voorthollen op de automatische piloot, enigszins verstijfd voortleven, allerlei vage klachten krijgen bijvoorbeeld fybriomyalgie, verstijfde spieren, overal pijn, migraine, buikpijn of we raken om het minste geringste burned out.

Dus bij wijze van spreken, ons lichaam blijft 'hangen' in de situatie na de ontploffing. Er is namelijk een verschil tussen een gevoel hebben en tegelijkertijd weten dat je een gevoel hebt. Het is dan ook nodig in situaties waarin een patroon langdurig bestaat ook lichaamsgericht te werken. Op deze manier wordt het mogelijk het voorval in zijn lichamelijke consequenties te herinneren en zo de fysiologische reflexen te herstellen, evenals de balans in het autonoom zenuwstelsel. Dit wordt gedaan door een terugblik op de gebeurtenis – "nooit herbeleven" (weer vertellen wat er gebeurd is, dat traumatiseert weer) -, te focussen op de lichamelijke gewaarwordingen, het accepteren van deze gevoelens en deze te integreren in het lichaam. Meestal waren deze lichamelijke reacties, die je niet kon voelen, het enige wat je kon doen in die situatie. Vaak kun je nu nog niet bedenken hoe je het anders had moeten doen. Juist door niet te voelen kon je die situatie overleven, net als de muis.

Hoe werkt Somatic Experiencing?

SE werkt o.a. met de zogenaamde 'felt sense', het gewaarzijn van lichamelijke sensaties, om het lichaam te helpen spanning te ontladen. Voorbeelden van deze lichamelijke sensaties zijn: warmte, tintelingen, kippenvel, sneller of langzamer worden van de ademhaling.

Met de juiste begeleiding naar het belichaamde gevoel kan het lichaam zichzelf herstellen.
De SE werkwijze helpt de cliënt zich bewust te worden van zijn hulpbronnen die het verwerkingsproces ondersteunen. Voorbeelden van interne hulpbronnen zijn: je gevoel voor humor, contact met de grond, gevoel van kracht, creativiteit, je intelligentie. Externe hulpbronnen kunnen iedere vorm van ondersteuning zijn, bijvoorbeeld door vrienden, familie, een fijne plek, positieve herinneringen. Deze geven in het lichaam een gevoel van vertrouwen en ontspanning. Dat doorbreekt de vicieuze cirkel van aanhoudende en zichzelf versterkende spanning.

Door kleine stapjes te zetten – in en uit de spanning – heeft de cliënt het steeds zelf in de had. De geblokkeerde overlevingsenergie wordt zo op een veilige en geleidelijke manier ontladen. Na deze ontlading ervaren mensen vaak een sterke afname van hun symptomen.

Penduleren

Centraal bij deze therapie zijn de psychologische en lichamelijke bronnen, die men ter beschikking heeft, "penduleren' is dan ook heel belangrijk. Hiermee wordt bedoeld dat als je overspoeld dreigt te worden door het gebeurde, of ergens in vast zit, je weer terug gaat naar een plek waar je je veilig voelt. Net als in het echte leven, waar je na een schok, weer bij moet komen op een veilige plaats. Vanuit deze veilige plek kun je rustig overdenken wat er gebeurde. Het gaat dus niet over catharsis. Het is niet de bedoeling het trauma weer opnieuw te beleven. Het gaat erom de opgewekte overleef- energieen op een veilige manier te kunnen beleven en te kunnen ontladen . Tevens wordt hierdoor de valkuil van onware herinneringen vermeden.

Ontwikkelingstrauma

Met ontwikkelingstrauma wordt bedoeld de fysieke emotionele verstoringen en belemmerende boodschappen die je via je opvoeding zijn meegekomen (naast al het goede) en zo een effect hebben op hoe je omgaat met emoties en in hoeverre je in contact/verbinding kunt blijven met jezelf en de ander. Om je ontwikkelingstrauma te transformeren werken we in de Somatic Experiencing therapie met alle niveaus: je lichaamssensaties, je gevoelens (affectie), je gedachten, overtuigingen en identificaties en je waarneembare gedrag. Grondlegger van deze methode is dr. Larry Heller, één van de mensen van het eerste uur uit het team van Peter Levine. Dit alles heeft als doel jezelf te bevrijden van alles wat je hebt gedaan om te kunnen blijven functioneren gedurende je opvoeding.

Bij welke symptomen of klachten komt Somatic Experiencing in aanmerking?

Flashbacks
Extreme sensitiviteit t.o.v. licht of geluid
Hyperactiviteit
Overdreven emotionele reacties (of schrikreacties), paniek, nachtmerries
Stemmingswisselingen (woede of huilen)
Schaamte of gebrek aan eigenwaarde
Onvoldoende in staat om met stress om te gaan
Slaapstoornissen
Klachten en trauma's met een hoge intensiteit zoals operaties, verdrinking, verstikking, dichtgesnoerd zijn, traumatische geboorte, aanvallen door wilde dieren, oorlog, bombardement, ontvoering, roof, fysiek misbruik, incest.
Fysieke pijn bijvoorbeeld operatie, anesthesie, verbranding, vergiftiging, hospitalisering, steekpartijen, schotwonden.
Gebrek aan voldoende verdediging door valpartij, ongeluk, verwonding.
Emotioneel trauma: ernstige verwaarlozing, verlies of doorgaand misbruik.
Natuurrampen: zoals vuur, watersnood, aardbeving, tornado, sociale isolatie.
Verschrikkingen: zoals zien van een ongeluk, toe moeten kijken terwijl iemand wordt misbruikt, verkracht of mishandeld, concentratiekamp.
Ziekten waar een trauma soms aan ten grondslag ligt zijn: conversie, hysterie, fibriomyalgie, burnout, chronische moeheid, migraine, whiplash, aangezichtspijnen, tics, phantoom pijnen, slaapstoornissen, endocriene en immuun regulaties, adhd, add, depressies en angsten.
Een trauma kan ook een overgenomen trauma zijn uit een familie. Bijvoorbeeld waneer je je steeds opgejaagd voelt en je moeder en grootmoeder hebben dit ook. Of je bent steeds bezorgd om anderen, of je voelt je zo vervreemd. Er zijn ook pijnen die van de ene generatie op de ander overgaan. Sommige families zijn erg gevoelig voor bepaalde aandoeningen. Ook dan kunt u van deze therapie profijt hebben.

Wetenschappelijk onderzoek

Deze therapie wordt ondersteund door neurologisch hersenonderzoek o.a. van Damasio. Hij zag dat activering van de hersenstam en het lymbisch systeem van doorslaggevend betekenis zijn voor een goede kwaliteit van leven. Dit gebeurt alleen als de lichamelijke gewaarwordingen meegenomen worden.