Hooggevoeligheid en narcisme in de samenleving

Narcisme is zeer wijdverbreid in onze samenleving, maar slechts een fractie van de narcisten wordt ontmaskerd.

Narcisten kunnen heel charmante, aimabele en sterke persoonlijkheden lijken, maar laten niet zelden een complete puinhoop en ravage achter. Ravages op persoonlijk vlak, waarbij de slachtoffers soms tot op het bot beschadigd zijn geraakt. En ravages in onze wereld, gekenmerkt door gewetenloosheid en meedogenloosheid en leugens in onder andere de financiële wereld, extreem rechtse politiek, op het gebied van klimaat, natuur en milieu, en op het gebied van mensenrechten.

Hooggevoeligheid en narcisme

De HSPer is in zekere zin de tegenpool van de narcist. Waar de HSP'er zeer empathisch, gewetensvol is en juist gericht op het vervullen van behoeften van anderen, ontbeert de narcist elke empathie, is gewetenloos en volgens de definitie van zijn pathologie enkel gericht op het vervullen van de eigen behoeften. Beiden zijn echter (vaak zeer!) sensitief en meestal ook intelligent. De narcist gebruikt deze ‘gaven’ echter om anderen minutieus te manipuleren. Het kan ook zijn dat je te maken hebt gehad met narcistische ouder (s) en dat je als kind dus al geleden hebt hieronder. 

Wat zijn de kenmerken van een narcistische ouder?

Als je meerdere van de volgende kenmerken in jezelf herkent, bestaat de kans dat je geleden hebt onder een narcistische ouder:
• Jouw gevoeligheid zo gericht op de behoeften of mening van de ander dat de eigen behoefte of mening moeilijk te voelen, het voelt alsof je bezit bent, alsof er bezit van jou is genomen
• Moeite met grenzen stellen; het is lastig om de grens te voelen en al helemaal om de grens aan te geven.
• In staat veel empathie en compassie te voelen voor mensen die over je grenzen heen walsen, je als minderwaardig behandelen of op een andere manier benadelen, en daardoor niet in actie komen.
• Last van angsten in ‘alledaagse’ situaties.
• Een hoge staat van alertheid en oplettendheid en daardoor moeite met ontspannen.
• Veel last van schaamte, bijvoorbeeld voor (onderdelen van) het eigen lichaam, over van alles en nog wat de schuld bij jezelf zoeken, en gevoelens van onzekerheid.
• Last van plotse onredelijke woede-uitbarstingen.
• Moeite de eigen identiteit te ervaren.

Het bovenstaande lijstje vertoont overeenkomsten met de kenmerken van hooggevoeligheid. Is hooggevoeligheid dan niet alleen aangeboren maar kan het ook aangeleerd zijn? Mijns inziens kan het inderdaad allebei. In elk geval zal het opgroeien met een narcistische ouder de (misschien al aanwezige) gevoeligheid voor de wensen van anderen en het naar buiten i.p.v. naar binnen gericht zijn versterken.

De narcistische ouder en de behoeften en verlangens van de narcist

Een narcistische ouder is enkel in staat de ruimte die er in een relatie is te vullen met zichzelf. Alles in de relatie draait om de behoeften en verlangens van de narcist, zoals een niet aflatende behoefte aan bewondering en applaus. En dat terwijl het kind zich in een fase van zijn leven bevindt waar de natuurlijke behoeften groot zijn en het vervullen ervan van levensbelang! Het kind heeft veel verzorging, aandacht, veiligheid, erkenning en liefde nodig. In deze levensfase van een mens is het gat wat geslagen wordt door de afwezigheid van het vervullen hiervan gigantisch groot.

Het kind doet zijn uiterste best de hoop op liefde van de ouder niet te verliezen. Het doet zijn best de ouder in diens niet aflatende behoeften te voorzien in de hoop dat er dan iets terug gaat komen. Het kind specialiseert zich in het aanvoelen van de ouder tot aan diens bizarste hersenkronkels toe, en wordt zo een specialist in het aanvoelen van de ander. De narcistische ouder neemt en neemt, en het kind rekt noodgedwongen zijn grenzen op tot ze nauwelijks nog bestaan. De continue stroom van kritiek, afwijzingen en vernederingen maakt dat het kind zich gaat schamen, zichzelf de schuld gaat geven en zich terugtrekt, niet meer zichtbaar durft te zijn.

De narcistische ouder is enkel in staat om van zichzelf te houden. De andere ouder is vaak ook nogal druk met de behoeften van de narcist waardoor er voor het kind weinig overblijft. De andere ouder leeft onder hoogspanning door de behandeling en manipulaties van de narcist en heeft weinig ruimte meer voor (de normale behoeften en gedragingen van) het kind. De andere ouder heeft zich vaak geïdentificeerd met de narcist en heeft waarden en gedragingen overgenomen, en heeft bijvoorbeeld ook veel kritiek op het kind.

Het kind heeft dus niemand om naar toe te gaan voor verzorging, bescherming, en liefdevolle aandacht, en draagt als gevolg daarvan een diepe eenzaamheid, vaak levenslang, met zich mee. En dit bepaalt ook de blauwdruk van waaruit het volwassen kind de wereld, op onbewust niveau, waarneemt: een vijandige en onveilige wereld waarin de liefde ver te zoeken is. Waarop deze volwassene zich dusdanig opstelt en gedraagt dat het verleden keer op keer opnieuw ‘gecreëerd’ wordt in het heden.

Voor het volledig aangepaste kind is er gelukkig wel herstel en heling mogelijk, in tegenstelling tot voor de narcist (in de meeste gevallen). Cruciaal hiervoor is het herkennen van narcistische personen in het huidige leven, en de bewustwording van de psychologische mechanismen die spelen. Het is cruciaal op persoonlijk niveau, om niet meer jezelf ‘weg te geven’ aan de narcistische medemens. Maar ook cruciaal voor onze maatschappij waarin wij massaal de macht uit handen geven aan mensen die uit eigenbelang op destructieve wijze omgaan met anderen en onze planeet.

Er zijn 3 stappen nodig voor herstel:

1. Bewustwording en herkenning

Het is nodig te gaan herkennen wanneer je te maken hebt met een narcistisch persoon. Als hooggevoelig persoon kan je hier je sensitiviteit ten gunste van jezelf inzetten. Daarnaast is het noodzakelijk om je bewust te worden van de psychologische mechanismen die worden geactiveerd. Een hele goede vraag die je je hiervoor kunt stellen is: Kom ik in een ‘please’ en applaus-stand bij deze persoon en voel ik mij ongemakkelijk? Andere mensen voelen namelijk aan dat de narcist bewondering en applaus verwacht en gaan dit vervolgens, volledig onbewust, geven. Het gebrek aan wederkerigheid in het contact zorgt voor een ongemakkelijk gevoel. In plaats van dan meteen te denken: ‘er is iets mis met MIJ want ik voel mij niet op mijn gemak’ kan het juist een aanwijzing zijn voor narcisme bij de andere persoon! Oefening baart kunst!

2. Voelen van het trauma

Het is noodzakelijk om de pijn van het narcistisch misbruik toe te laten, te voelen en daarmee te verwerken. Te rouwen om de gaten die zijn geslagen op alle plekken waar ooit behoeften waren, die onvervuld zijn gebleven.

3. Een ‘gezond egoïsme’ ontwikkelen.

Dit omvat het gaan stellen van grenzen, voor jezelf opkomen, jezelf laten zien, je mening geven, zelfexpressie etc. Om dit te leren is het noodzakelijk om jezelf te gaan ‘voelen’: wie ben ik, wat zijn mijn behoeften en verlangens, waar zit mijn grens nu eigenlijk precies? Wat is mijn pad in het leven?

Als je nog aan het begin staat lijkt het heel wat, maar het volgen van deze stappen is een superleuke weg! Deze stappen van herstel kun je in willekeurige volgorde doorlopen en er vindt steeds een verdieping plaats. Als je bijvoorbeeld een stukje beter narcisme in anderen kunt herkennen volgt daarop automatisch dat je jezelf minder weggeeft en daardoor beter voor jezelf op komt. Als je weer een stukje van de opgeslagen pijn hebt toegelaten ontstaat er meer bewustwording. Enzovoorts. Zo leidt elke stap tot meer jezelf kunnen zijn!

Deze weg is voor ons persoonlijk leven erg belangrijk (én om de neiging te stoppen om weer een scheve relatie aan te gaan met een narcist, of aan te sluiten bij organisaties met een narcistische leidinggevende etc). Maar ook voor de stap naar empathisch leiderschap in deze wereld door middel van het herkennen van de destructieve personen en deze niet langer te steunen. En niet in de laatste plaats voor de invloed op onze kinderen.

Volwassen kinderen van narcisten zijn gewend zelf heel weinig ruimte in te nemen en hun eigen grenzen enorm op te rekken. De eigen kinderen kunnen hierdoor energetisch ook een enorme ruimte ervaren en zich daar wat verloren in voelen. Dit kan leiden tot terugtrekken of juist een sterk geneigd zijn de grenzen op te zoeken en uit te testen, waarop de ouder zich uit gewoonte eerder terug zal trekken in plaats van een stevige grens aan geven. Een kind doorloopt een ‘narcistische fase’ en wil dan juist de stevige grenzen van de ouder tegenkomen. Als dit niet gebeurt bestaat het risico dat het voor het kind ook weer moeilijk is om een ‘gezond egoïsme’ te ontwikkelen. En zo gaat het cirkeltje rond.

Wat regelmatig gebeurt is dat de ouder het eigen kind onbewust behandelt zoals het door de eigen narcistische ouder geprogrammeerd is: volkomen gericht op de behoeften van de ander, grenzeloos, de ander mag alle ruimte innemen. Tevens is er de angst dat kordaat optreden ervoor zorgt dat het eigen kind ‘zichzelf kwijtraakt’ of een variant hierop. Dit is een projectie van de eigen pijn. Jezelf kwijt raken ontstaat niet door gezonde grenzen (integendeel!) maar door narcistisch misbruik!

Mocht bovenstaande in meerdere of mindere mate resoneren, hoop ik van harte dat de informatie en de beschreven stappen je op weg helpen naar het steeds meer jezelf worden. En wie weet kunnen de hooggevoeligen hier op aarde, door zichzelf te zijn, de wereld stapje voor stapje een beetje gevoeliger, empathischer en liefdevoller maken!

Vind hier onze therapeuten die je kunnen ondersteunen in de omgang met mensen met narcistische kenmerken